Le Corbusier

Le Corbusier
	; Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturak	Charles-Édouard Jeanneret
Jaiotza	La Chaux-de-Fonds, 1887ko urriaren 6a
Herrialdea	Suitza (1887 - 1965); Frantzia (1930 -
Heriotza	Roquebrune-Cap-Martin, 1965eko abuztuaren 27a (77 urte)
Hobiratze lekua	Roquebrune-Cap-Martin
Heriotza modua	berezko heriotza: miokardio infartu akutua
Familia
Aita	Georges-Édouard Jeanneret
Ezkontidea(k)	Yvonne Le Corbusier (en)
Haurrideak	ikusi Albert Jeanneret (en) ;
Familia	ikusi Pierre Jeanneret (en) (lehengusu);
Hezkuntza
Hizkuntzak	frantsesa
Irakaslea(k)	Auguste Perret
Ikaslea(k)	ikusi Olivier Debré; Roger Aujame (en) ; Edith Schreiber-Aujame (en) ;
Jarduerak
Jarduerak	arkitektoa, margolaria, idazlea, hirigilea, argazkilaria, marrazkilaria, ehungintzako artista, artista bisuala eta diseinatzailea
	Parte-hartzailea Documenta II (en) ;
Lan nabarmenak	ikusi Notre-Dame-du-Haut kapera; Villa Savoye; Unité d'habitation (en) ; Radiant City (en) ; Tsentrosoyuz building (en) ;
Jasotako sariak	ikusi AIA Gold Medal ; Royal Gold Medal (1953) ; Frank P. Brown Medal (1961) ; Ohorezko Legioko ofizial handia ; Sikkens Prize (1963) ; honorary doctor of ETH Zürich ; Ginebrako Unibertsitateko honoris causa doktoregoa ; honorary doctorate from the University of Cambridge ; honorary doctor of the University of Zurich ; Arte eta letren komendadorea (1957) ; Ohorezko Legioko komandantea ;
Kidetza	Arteen eta Zientzien Ameriketako Estatu Batuetako Akademia; National Academy of Fine Arts (Argentina) (en) ; CIAM; Accademia delle Arti del Disegno (en)
Mugimendua	arkitektura modernoa; Arkitektura brutalista; purism (en)

Le Corbusier, berezko izenez Charles Edouard Jeanneret (La Chaux-de-Fonds, 1887ko urriaren 6a – Roquebrune-Cap-Martin, 1965eko abuztuaren 27a) suitzar-frantziar arkitekto, hirigile, arkitektura-teoriko eta margolaria izan zen. Ezaguna egin zen Nazioarteko Estiloa edo Mugimendu Modernoaren sortzaileetako bat izan zelako, Ludwig Mies van der Rohe, Walter Gropius eta Theo van Doesburg arkitektoekin batera. Askoren ustez, XX. mendeko arkitektorik garrantzitsuena izan zen.

Nazioarteko Arkitektura Eskola delakoaren partaidea izan zen. L´Espirit Nouveau aldizkaria argitaratu zuen Amédée Ozenfantekin batera eta bertan adierazi zuen berrikuntzetarako bere gogoa. Bere lanetan funtzionalismo modernoa eta espresionismoa bateratu zituen. Eraikuntza geometrikoak egin zituen, eta oinezkoentzat toki bereziak gorde zituen berak urbanizatutako hirietan, landareei eta espazio irekiei nagusitasuna emanez beti. Arkitektura modernoa eraberritu duten arkitekto nagusietakoa izan da.

Bizitza

La Chaux-de-Fonds herrian jaio zen, Suitza frankofonoan. Aitak erloju kutxak lakatzen zituen jaioterrian eta amak musika- eta piano-eskolak ematen zituen. 1900ean, irarlan-ikasketak hasi zituen La Chaux-de-Fonds-eko arte-eskolan. Bertako irakasle batek margolaritza eta, geroago, arkitektura ikas zezan bultzatu zuen. 1905ean, bere lehen eraikina proiektatu zuen, arte-eskolako kide batentzako banakako etxebizitza.

1908an, Auguste Perret arkitektoaren agentzian hasi zen lanean; Perret aitzindaria zen hormigoi armatuaren erabileran. 1910ean, Berlinera joan zen Peter Behrensen agentzian lan egitera; Ludwig Mies van der Rohe eta Walter Gropius arkitektoak ezagutu zituen bertan.^[1] 1911. urte osoan bidaia luzeak egin zituen; Viena, Errumania eta batez ere Mediterraneo inguruko herrialdeak -Turkia, Grezia eta Italia- bisitatu zituen, eta biziki markatu zuen hango herri-arkitektura zuriak. 1914an, Dom-Ino Etxea proiektatu zuen: betoi armatuzko egitura bat, erabateko burujabetza ziurtatzen zuena eta kopuru handitan eraiki zitekeena.

1919an L'Esprit Nouveau aldizkaria sortu zuen, Amédée Ozenfant margolariarekin eta Paul Dermée poetarekin batera. 28 zenbaki argitaratu zituen 1920 eta 1925 urteen bitartean. Bertan, purismo izeneko estetika joera formulatu zuten. Kubismoa gainditzeko ahaleginetan, purismoak nolabaiteko ordena aldarrikatu zuen berriro, eredu klasikoetara itzultzea, alegia. Le Corbusierrek eta Ozenfantek estetika arau berriak plazaratu zituzten. Dadaismoa ez bezala, zeinak modernotasuna historiaren ukatze teorikoarekin lotzen baitzuen, L'Esprit Nouveau ordena historiko baten barruan sartu zen, Cezanne eta kubismoa abiapuntutzat harturik. Arkitekturan bolumen bakunak erabiltzea proposatu zuen, industriarako egin zituen hainbat proiektutan (itsasontziak, hegazkinak, automobilak) igartzen den bezala, eta “bizitzeko makina” gisa definitu zuen etxebizitza. Etxe bateko bolumenek, oreka formala ez ezik -horretarako, Le Corbusierrek “urrezko epaia” eta “modulor” izeneko neurri unibertsala erabili zituen-, geometriako forma bakunen muina eta garbitasuna bilatu behar zuten.

1922an, Pierre Jeanneret lehengusuarekin batera, arkitektura estudioa ireki zuen Parisko Sèvres kaleko 35. zenbakian; hil arte bertan lan egin zuen. 1920ko hamarkada horretan hainbat jardueratan aritu zen, hala nola margolaritzan, saiakeren idazketan eta, jakina, arkitekturan. Garai hartan eraikitako banakako etxebizitza batzuk arkitektura arrazionalistaren ikono bihurtu ziren: Citrohan etxea (1920-1922), Roche-Jeanneret etxeak (1924, Paris), Stein etxea (1927, Garches); eta Ville Savoye (1929-1931, Poissy). Ville Savoyen argi eta garbi antzematen dira arkitektura funtzionalista definitzen duten elementuak: paretak, euskarri izan ordez, espazioa ixten edo irekitzen duten elementu bilakatu dira; fatxada guztian daude leihoak; etxe oina libre dago eta estalkia laua da.

Baina Le Corbusierren interesa ez zen etxebizitzetara mugatu, baizik eta hiri osoa eraldatzen saiatu zen. 1922an hiri idealaren lehenengo proiektua egin zuen: hiru beharrizan nagusien arabera (zirkulazioa, lan egitea eta bizitzea) egituratu zuen hiru milioi biztanleko hiri modernoa (Ville Radieuse). Erdigunerako etxe orratz garaiak proposatu zituen, kanporaxeago sei pisuko etxeak, eta ingurumarian “immeuble-ville” izeneko etxebizitzak. Sare ortogonal bat da proiektuaren oinarria. Le Corbusierrek arrazionalizazioa aplikatu zuen bai trafikoa ordenatzeko (oinezkoak eta ibilgailuak), bai eraikinak eta espazio berdeak antolatzeko. Hirigintza eredu horrek aplikazio asko izan zituen: Voisin plana, Parisen (1925); Obus plana, Aljerren (1931); Macia plana, Bartzelonan (1932); eta Buenos Aires, Montevideo eta São Paulokoak, besteak beste.

“Immeuble-ville” eredua, berriz, Le Corbusierrek 1943-1952 bitartean Marseillarako egin zuen “Unité d´Habitation” izeneko proiektuan aplikatu zen. Eraikin kolektiboa eta burujabea da. 1600 pertsona hartzen ditu, 337 etxebizitzetan (23 etxebizitza mota daude, txikienetik hasi eta zortzi umeko familia hartzen dueneraino). Eraikinaren banoan “denda kale” bat ere badago, 25 metroko garaieran. Eraikin burujabe gisa proiektatu zenez, jatetxea eta bilera aretoa ditu eta, eraikinaren gaineko aldean, gimnasioa, solariuma, haurtzaindegia, antzoki estali gabea eta igerilekua.

Arkitekturaren bost oinarriak

1926an azaldu bezala, Le Corbusierrentzat arkitektura modernoa hurrengo bost puntutan oinarritu behar zen:

Piloti-en erabilera. Hormigoizko eta altzairuzko zutabeen agerpenaren ondorioz, karga-hormen erabilerak ez zuen jada zentzurik, eta eraikinak lurretik jasota eraiki behar ziren, ahalik eta lurzoru-espazio gutxiago okupatzeko. Horrela, lurzorua libre geldituko zen, zirkulazioa eta landaredia jasotzeko.
Lorategi-estalkiaren erabilera edo terraza-estalkiaren erabilera. Estalkiak laua izan behar zuen. Eraikinak zoruan okupatzen zuen berdegunea estalkian berreskuratu behar zen.
Oinplano librearen erabilera. Zutabeek antzinako karga-hormak ordezkatu zituztenez, eraikinen oinplanoak malgutasunez eta askatasun osoz diseinatu zitezkeen. Barneko trenkadak funtzioaren ondorioz baino ez ziren antolatu behar.
Luzekako leihoaren erabilera. Fatxadaren eta egituraren banaketaren ondorioz itxitura askatasunez diseinatu zitekeen, eta horren ondoriozko leihorik logikoena luzekakoa zen (leiho horizontala), argitasunik uniformeena ematen zuelako.
Fatxada librearen erabilera. Aurreko puntuen ondorio zen. Fatxada eta egitura banatuta zeudenez, hura askatasunez diseinatu zitekeen, ia-ia margolan baten moduan.

Lan garrantzitsuenak

Gurutzeta etxea, La Plata, Argentina, 1949-1955.

1912 : Jeanneret-Perret etxea, La Chaux-de-Fonds, Suitza [1]
1922 : Ozenfant lantegi-etxea, Paris
1924 : La Roche-Jeanneret etxeak, Paris
1929 – 1931 : Savoye etxea, Poissy, Yvelines (Paris inguruan)
1934 : Armée du Salut eraikina, Paris
1946 – 1952 : Marseillako Unité d'Habitation eraikina, Marseilla, Frantzia
1948 – 1951 : Claude & Duval fabrika, Saint-Dié-des-Vosges, Vosgeak , Frantzia (industria-eraikin bakarra)
1949-1955 : Gurutzeta etxea (Casa Curutchet), La Plata, Argentina
1950 : Notre Dame du Haut kapera, Ronchamp, Saône Garaia, Frantzia
1953 – 1955 : Rezéko unité d'habitation eraikina, Rezé, Loira Atlantikoa, Frantzia (argazkiak)
1952-1959 : Hirigintza-plana eta eraikinak Chandigarhen, India
- 1952 : Epaitegiak
- 1952 : Arte Galeria eta Museoa
- 1953 : Idazkaritza
- 1953 : Klub Nautikoa
- 1955 : Legebiltzarra
- 1959 : Arte Eskola
1959 : La Tourette komentua, Éveux, Rodano, Frantzia (web gunea)
1960 : Unité d'Habitation, Briey, Meurthe-eta-Mosela, Frantzia
1964 : Unité d'Habitation, Firminy-Vert, Frantzia
1966 : Estadioa, Firminy-Vert
1965 : Kultura Etxea, Firminy-Vert (oraingo izen ofiziala : Espace Le Corbusier)
1969 : Saint-Pierre eliza, Firminy-Vert (2009an amaitua)

Beste lan batzuk

Planeix etxea, Paris
Frugès auzo modernoa, Pessac, Bordele, Frantzia
Cook etxea, Boulogne (Paris inguruan)
Nestlé pabilioia, 1927ko Parisko Feria
Errazuriz etxea (eraiki gabe)
Beistegi apartamentuak, Paris
Suitzako pabilioia, Cité Universitaire, Paris
Clarté eraikina, Geneva, Suitza
Hezkuntza Nazionaleko ministerioa, Rio de Janeiro, Brasil (Oscar Niemeyer eta Lucio Costa arkitektoekin batera)
Hainbat eraikin (villak bate zere), Ahmedabad, India
Brasilgo Etxea, Cité Universitaire, Paris (Lucio Costa arkitektoarekin batera)
Carpenter Ikusmen Arte Zentroa, Harvard, AEB
Gizakiaren Etxea (Le Corbusier zentroa), Zurich, Suitza

Idazlan garrantzitsuenak

1923 Vers une architecture (Arkitektura baterantz)
1924 Urbanisme (Hirigintza)
1935 La ville radieuse
1937 Quand les cathédrales étaient blanches (Katedralak zuriak zirenean)
1934 La Charte d'Athènes (Atenasko Karta, argitaratzeko egokitua)
1945 Les trois établissements humains (Hiru giza ezarpenak)
1950 Le modulor
1955 Le Modulor II La parole est aux usagers (Hitza erabiltzaileena da)
1956 Les plans de Paris : 1956 - 1922 (Parisko planak, Voisin plana barne)

Bibliografia

VON MOOS, STANISLAUS. Le Corbusier. 1. argitalpena. Bartzelona: Lumen, 1977. (Arquitectura. Palabra en el Tiempo; 126). ISBN 84-264-1126-6

Erreferentziak

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2018/01/01 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

↑ Fernandez Cabaleiro, Begoña. Le Corbusier: Una arquitectura para el hombre. Espacio, Tiempo y Forma, Serie Vil. Historia del Arte, t. 13, 2000, e-spacio.uned.es (Noiz kontsultatua: 2018-7-1).

Kanpo estekak

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Le Corbusier

Wikiesanetan badira aipuak, gai hau dutenak: Le Corbusier

(Frantsesez) Le Corbusier Fundazioa: gune ofiziala
(Frantsesez) Le Corbusier eta Chandigarh
(Frantsesez) Le Corbusier ARCHIGUIDE gunean

Datuak: Q4724
Multimedia: Le Corbusier / Q4724
Aipu famatuak: Le Corbusier

[1] Fernandez Cabaleiro, Begoña. Le Corbusier: Una arquitectura para el hombre. Espacio, Tiempo y Forma, Serie Vil. Historia del Arte, t. 13, 2000, e-spacio.uned.es (Noiz kontsultatua: 2018-7-1).

[1]